MALTA FESTIVAL POZNAŃ
Jak połączyć wielkie koncerty światowych gwiazd z eksperymentalnymi spektaklami, kameralnymi projektami w przestrzni miejskiej, całodobowym życiem klubu festiwalowego i rozmowami z filozofami, socjologami czy literaturoznawcami? Fuzja tych elementów to znak szczególny Malty, która od ponad 20 lat jest tyglem tradycji, tematów i form. Elementem wspólnym różnych narracji jest chęć zrozumienia współczesnego świata poprzez sztukę. Właśnie po to tworzymy ten festiwal.
ZEITGEIST MALTA
Międzynarodowy Festiwal Teatralny Malta powstał w 1991 roku w mieście postrzeganym jako pragmatyczne, skoncentrowane na inwestycjach, rozwoju gospodarczym, charakteryzującym się wysokim poziomem życia mieszkańców. W takim – bynajmniej nieoczywistym kontekście – powstał i sukcesywnie rozwijał się projekt, będący obecnie dojrzałym wydarzeniem kulturalnym jednoznacznie kojarzonym z miastem Poznań.
W pierwszych latach istnienia Malty tereny wokół toru wioślarskiego oraz samo jezioro Malta (od którego swoją nazwę wziął festiwal) były miejscem barwnych pochodów, pełnych rozmachu inscenizacji w wykonaniu grup teatralnych z całego świata. W pole gry zmieniały się także rynki, ulice i skwery, gdzie odbywały się kameralne, spontaniczne akcje angażujące przypadkowych przechodniów. Dzięki działaniom artystycznym Poznań przypominał podczas festiwalu wielką plenerową scenę zasilaną energią tłumów i zaproszonych artystów – cyrkowców, tancerzy i performerów. Istotnym elementem programu, zakorzeniającym go lokalnie, była także stała obecność poznańskich twórców teatru pozainstytucjonalnego, m.in. Teatru Ósmego Dnia, Teatru Strefa Ciszy, Teatru Biuro Podróży, Usta Usta czy Porywacze Ciał oraz prezentacja ważnych grup niezależnych z Polski – m.in. Sceny Plastycznej KUL, Komuny Otwock czy Akademii Ruchu. Dzięki Malcie widzowie podczas kilku letnich dni mogli zetknąć się z poszukującym, odważnym teatrem mierzącym się z aktualną rzeczywistością. Projekty pokazywane w plenerze, dostępne dla każdego widza – także tego niezainteresowanego samym teatrem, a raczej byciem częścią wspólnoty – tworzyły przestrzeń swobodnej ekspresji i budowały ważne, kolektywne doświadczenie.
Charakter festiwalu w latach 90. XX wieku, jego energia i program były zbieżne ze zmianami społeczno-politycznymi, które miały miejsce w Polsce po 1989 roku. Malta wyrosła na energii zmiany, budowania na nowo relacji społecznych, demokracji, otwierania się na świat. Po kilkunastu latach budowania tej programowej formuły stała się jednym z najważniejszych letnich wydarzeń kulturalnych w Polsce i rosnącym w uznanie festiwalem teatrów ulicznych w tej części Europy.
NIE TYLKO TEATR
Kolejna dekada Malty stała pod znakiem jej intensywnego programowego rozwoju a także poszukiwania nowych przestrzeni dla teatralnych działań. W Poznaniu oprócz barwnych, budzących entuzjazm spektakli plenerowych zaczęli gościć najważniejsi europejscy twórcy wyznaczający nowe języki teatralne. To właśnie na Malcie po raz pierwszy w Polsce swoje spektakle pokazali m.in. Pippo Delbono, Romeo Castellucci, którzy wciąż stanowią ważny punkt odniesienia dla kolejnych pokoleń widzów. Malta poza teatrem wprowadziła do programu także inne dziedziny, bez których trudno wyobrazić sobie współczesną kulturę. Festiwal stawał się coraz większą i wielowątkową imprezą. Poza spektaklami w przestrzeni miejskiej w programie obecne były taniec, muzyka, film oraz konkurs dla młodych twórców. Malta odpowiadała na zmieniającą się rzeczywistość – zarówno społeczno-kulturalną, jak i sytuację samego teatru. Podziały na teatr instytucjonalny i niezależny, eksperymentalny i popularny przestały być ostre i czytelne. W programie prezentowane były więc projekty z różnych estetyk, tradycji i porządków, przekraczające ramy tradycyjnej sceny i wydarzenia teatralnego. Festiwal coraz odważniej wkraczał do obiektów poprzemysłowych, budynków publicznych, wnikał w tkankę miasta; tylko wybrane części programu rozgrywały się nad Jeziorem Malta.
Coraz istotniejszym elementem programu stał się taniec. Był on stale obecny w programie, istniejąc w przestrzeni publicznej miasta, ale jego waga wzrosła znacząco dzięki projektowi Stary Browar Nowy Taniec realizowanemu przez Art Stations Foundation. Od 2006 roku na Malcie stale goszczą najważniejsi choreografowie i tancerze współcześni z całego świata. W ramach sekcji Stary Browar Nowy Taniec swoje spektakle pokazywali m.in. Yvonne Reiner, Boris Charmatz, Xavier Le Roy czy Raimund Hoghe.
Dzięki zróżnicowanemu programowi, prezentacji projektów o różnej skali zmieniały się też oczekiwania widzów. Rolę wydarzeń gromadzących tysiące ludzi, łączących ich we wspólnym przeżyciu artystycznym zaczęły coraz wyraźniej spełniać plenerowe koncerty, które szybko stały się wizytówką Malty, czyniąc z niej „najbardziej teatralny spośród festiwali muzycznych i najbardziej muzyczny spośród festiwali teatralnych”. Nad Jeziorem Malta, Dziedzińcu Zamkowym czy Międzynarodowych Targach Poznańskich występowali światowej klasy muzycy, m.in.: Goran Bregovic Ensamble, Buena Vista Social Club, Leningrad Cowboys, Orchestra Baobab, Devendra Banhart , Antony & The Johnsons, Coco Rosie i Animal Collective / USA („Americana na Malcie”), Elvis Castello & The Imposter, Beirut czy Nine Inch Nails.
W drugiej dekadzie istnienia Malta skupiła się także na wspieraniu projektów debiutanckich i poszukiwaniu nowych spojrzeń na performatywność. W ramach nurtu Nowe Sytuacje od 2007 roku prezentowane są projekty premierowe młodych polskich artystów, którzy działają w przestrzeniach site specific wirusując miasto i wchodząc w interakcję z widzami. Interwencje te mają charakter punktowy i nie są tak spektakularne, jak duże produkcje plenerowe. Próbują jednak zwrócić uwagę na ważne, choć niedostrzegalne zjawiska, ukazując pęknięcia w tkance rzeczywistości. Jako eksperymenty formalne często przekraczające ramy zjawiska artystycznego, stają się one wydarzeniami społecznymi, ważnymi dla lokalnych odbiorców. Istotną częścią otwarcia festiwalu na eksperyment i próbę zdefiniowania złożoności współczesnego doświadczenia teatralnego było także stworzenie przestrzeni dyskursywno-warsztatowej (Archipelag Malta), w ramach której odbywały się debaty i spotkania z artystami, krytykami i teoretykami.
FESTIVAL | ŚWIAT
Tygiel, miejskość, łączenie wątków i form, współpraca z lokalnymi środowiskami, miasto jako temat dla sztuki, wielodyscyplinarność – to wartości stale obecne na Malcie i tworzące jej filozofię. Cechą szczególną Malty jest także jej otwartość na zmiany i czujne przyglądanie się własnej misji. W 20-lecie istnienia festiwalu struktura programowa po raz kolejny zyskała nowy kształt. W trzecią dekadę istnienia Malta wkroczyła też z nowym imieniem – Malta Festival Poznań (zamiast: Międzynarodowy Festiwal Teatralny MALTA). Z programu interdyscyplinarnego wyłonił się temat przewodni każdej edycji – Idiom – który mierzy się ze współczesnymi zagadnieniami życia społecznego i kulturalnego.
Idiomy są projektem eksperymentalnym, biorącym pod uwagę tradycję i specyfikę Malty. Nurt ten narodził się z potrzeby znalezienia w przestrzeni festiwalu sfery poszukiwań, swoistego laboratorium, w którym możliwe będzie opisanie gwałtownych przemian otaczającego nas świata. Malta przez lata sukcesywnie i świadomie wytracała przymiotnik „teatralny” i przyciągała różnorodnością przejawów sztuki, wychodząc z założenia, że taka postawa pokazuje świat pełniej – jednocześnie traktując widza-obserwatora jako partnera do równorzędnego dialogu.
Zadaniem każdego z Idiomów jest przybliżenie i zaangażowanie publiczności w tematy i zjawiska współczesnej kultury szczególnie istotne, wymagające wzmożonej uwagi i kompleksowej prezentacji. W 2010 roku w ramach IDIOMU: FLAMANDOWIE miała miejsce szeroka prezentacja teatru i tańca flamandzkiego. Od niemal trzydziestu lat silnie wpływa on europejskie sztuki perfromatywne, wykształcając kolejne pokolenia twórców przekraczających granice dyscyplin oraz stale podważających zastane schematy i tradycje po to, by szukać nowych tematów, środków ekspresji i rozwiązań formalnych. Flamandzki teatr, stale podejmujący dyskusję z dominującymi narracjami (definiującymi tożsamość, proponującymi nowe ideologie i wyznaczającymi granice) doskonale syntetyzuje zasadnicze dążenie programowe każdego z Idiomów – wielopoziomową analizę tytułowego tematu i pokazanie go z nieoczywistej, niestereotypowej strony. W 2011 roku IDIOM: WYKLUCZENI rozważał położenie człowieka w świecie z jednej strony przepełnionym, cierpiącym na niedostatek, z drugiej strony naznaczającym indywidualne ludzkie istnienie samotnością i rosnącą izolacją. Wykluczenie rozumiane było jako duch czasów przenikający wiele obszarów – społeczny, ekomoniczny, polityczny i egzystencjalny. Tematem przewodnim Idiomu 2012 były wzajemne relacje Europy i Azji. Pod hasłem AKCJE AZJATYCKIE / ASIAN INVESTMENTS odbyło się kilkanaście projektów, które dokumentowały relacje ekonomiczne, historyczne i międzyludzkie wiążące mieszkańców tych dwóch kontynentów. Artyści pytali czy w globalnym świecie przepływu kapitału, władzy i ideologii jest miejsce na inność, obcość i osobistą perspektywę. W 2013 roku w ramach Idiomu: OH MAN, OH MACHINE / CZŁOWIEK-MASZYNA zaproszeni twórcy analizowali wieloznaczne, stale zacieśniające się powiązania między człowiekiem i nowoczesnymi technologiami wpływającymi coraz bardziej na ludzkie życie, śmierć oraz przyszłość świata, w którym żyjemy. Suplementem każdego Idiomu jest dwudniowe Forum, które rozważa główne zagadnienia festiwalu, budując intelektualny kontekst dla pokazywanych projektów artystycznych. Co roku wśród zaproszonych prelegentów znajdują się dziennikarze, filozofowie, socjologowie, literaturoznawcy, krytycy i artyści. Podsumowaniem Forum są wydawnictwa książkowe – dokumentacja wymiaru intelektualnego całego Idiomu.
Poza nurtem tematycznym, sceną muzyczną, spektaklami tanecznymi, Nowymi Sytuacjami i prezentacją lokalnej sceny teatralnej Malta na nowo definiuje także swoją rolę w mieście – rozumianym jako agora, przestrzeń dialogu, otwarego spotkania, wymiany doświadczeń. W 2013, w ramach projektu GENERATOR MALTA: ludzie-miasto-kultura, w sercu miasta – na placu Wolności powstała platforma kreatywności, wymiany idei, sztuki i zabawy, a przede wszystkim przestrzeń współdziałania. Oprócz sceny muzycznej i Silent Malta w Generatorze pojawiły się również: strefa zdrowego żywienia, warsztaty kreatywności, scena performatywna oraz przestrzeń aktywnego spędzania wolnego czasu. Generator – sfera działań twórczych działała do 20 lipca czyniąc tym samym Malta Festival Poznań 2013 najdłuższą edycją tego festiwalu w historii.
Generator i jego program – wyrastający z ideii kultury rozumianej jako uprawa (łac. cultus agri), wspólne bycie i tworzenie – jest także ważnym gestem ukazującym potrzebę pozytywnego wartościowania zjawiska „festiwalizacji” kultury i życia. Jeśli festiwal pozostaje świętem, łączy różne formy sztuki, pozostaje wobec widzów i artystów w postawie otwartej, gotowej do dialogu i stałego powoływania nowych wspólnot to warto wciąż myśleć o nim jako o ważnej i potrzebnej manifestacji kreatywności i sensu w świecie.
WIDZIEĆ I WIEDZIEĆ
Malta to nie tylko trwający kilka dni w roku festiwal. Staramy się żeby tematy, postaci i idee tworzące program znalazły dopełnienie i kontynuację w formie dyskursywnej. Dlatego od 2010 roku konsekwentnie prowadzimy działalność wydawniczą. We współpracy z ha!artem w ramach "Lini teatralnej" zostały wydane polskie wersje językowe książek przybliżających twórczość niezwykle istotnych dla europejskiego teatru twórców – Jana Fabra, Christopha Schlingensiefa, Rimini Protokoll. Wśród wydanych tytułów znajdują się również książki związane ze szczególnymi wydarzeniami: 20. edycją Festiwalu, światową prapremierą opery Slow Man Nicholasa Lensa/J.M. (Wyostrzyć wzrok. J.M. Coetzee: sztuka, świat i polityka), jubileuszem Lecha Raczaka (Plac Wolności i inne scenariusze teatralne 1982-2010), oraz publikacje podsumowujące Forum (Polityka wyobraźni – scena flamandzka i Wykluczeni. Między estetyką a etyką). Malta organizuje także spotkania publiczne wprowadzające w tematykę festiwalu, współpracuje z Wydziałem Teatrologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Uniwersytetem Artystycznym.
FESTIWAL W SIECI
Choć Malta od początku swojego istnienia miała charakter międzynarodowy w ostatnich latach współpraca z artystami i ośrodkami teatralnymi z Europy ma coraz głębszy wymiar. Festiwal jest koproducentem wielu spektakli z udziałem zarówno wybitnych twórców polskich i europejskich, jak i wschodzących talentów teatru i tańca. Do najważniejszych koprodukcji w ostatnich latach należą: La menzogna Compagna Pippo Del Bono (2009), Prometheus Landscape II w reżyserii Jana Fabra (2011), 33 Rounds and Few Seconds Rabiha Mroue & Liny Saneh (2012) czy Hańba w reżyserii Kornela Mundruczó. Malta inicjuje projekty unikalne, które przechodzą do historii. Należy do nich niewątpliwie opera Slow Man, z muzyką Nicholasa Lensa i librettem noblisty Johna Maxwella Coetzee'go. Prapremiera tego dzieła w reżyserii Mai Kleczewskiej odbyła się podczas Malta Festival Poznań 2012.
Współpraca międzynarodowa Malty oznacza nie tylko stałe przedstawianie polskiej publiczności najciekawszych artystów, jest także stale podtrzymywanym kontaktem z tym, co dzieje się w krajach sąsiednich, tematami angażującymi artystów i odbiorców. Dlatego od 2012 roku Malta Festival Poznań jest członkiem sieci House on Fire. HoF to pięcioletni projekt polegający na współpracy pomiędzy dziesięcioma europejskimi instytucjami kultury. Głównym celem House on Fire jest wspieranie artystów, którzy poprzez swoją sztukę zabierają głos w publicznej debacie na temat aktualnych problemów społecznych, kulturalnych i ekonomicznych nurtujących europejskie społeczności. Członkowie HoF: LIFT (Londyn), HAU (Berlin), Kaaitheater (Bruksela), BRUT (Wiedeń), Archa Theatre (Praga), Teatro Maria Matos (Lizbona), Frascati (Amsterdam), Malta Festival (Poznań), Théâtre Garonne (Tuluza), BIT (Bergen). House on Fire jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach programu Kultura.
To właśnie wrażliwość na zmiany zachodzące w otaczającej nas rzeczywistości jest niezmienną cechą Malty. Jej program i charakter zmieniał się przez lata, jednak zawsze nadrzędnym celem było przedstawianie publiczności artystów, którzy w danym momencie tworzyli dzieła ważne, oryginalne, porywające. Z roku na rok ich grono się powiększało, do teatru dołączały inne dziedziny sztuki. Rytm przemian Malty stale wyznacza zmienny duch czasu.